Heeft u “Homo Deus” van Yuval Noah Harari al gelezen? Als niet, dan adviseer ik u dat te doen.
In supershort: in een intrigerende reis door de tijd, met de mens centraal, schildert deze schrijver een toekomstige wereld waarin zielloze systemen u volstrekt kennen. Veel beter dan dat u uzelf kent, en u zo zullen sturen, dat u zich altijd goed (lees: zo productief mogelijk) voelt. Een soort van utopie zo u wilt. Een simpel voorbeeld hiervan zijn de  “1 en 1 gratis”-acties van de Albert Heijn, die uw jachtinstinct automatisch prikkelen, en u blij en zelfverzekerd drie euro doen afrekenen voor twee Andrélon shampooflesjes (terwijl ze twee deuren verderop bij ‘de Dump’ voor een euro het stuk liggen. Maar dat terzijde).
Een euh… fascinerender voorbeeld zijn de superalgoritmes van Google en Facebook, die weten dat u binnen nu en zes maanden blij wordt van de aanschaf van een bordeaux-rode tweedehands Toyota en u vast overeenkomstige reclames tonen.
De toekomstige wereld van Harari ligt in het verlengde hiervan. Hypersystemen zullen zó op u zijn afgesteld, dat uw bewustzijn structureel achter ‘uw’ (lees: door het hypersysteem geanalyseerde en bepaalde) behoeftes aanloopt. U zult constant en doorlopend gelukkig zijn, terwijl we als Homo Sapiens zijn verworden tot een pop aan draadjes, bespeeld door een machine. En niet alleen u natuurlijk. Wij allemaal. Deze wereld ligt voorbij het huidige en tanende Liberalisme, waarin het (achterhaalde) concept van de vrije wil nog centraal staat. Hij noemt het ‘Dataïsme’.

Goed. Dit geschetst hebbende. Wat zou deze supermachine doen met het volgende?

Enige tijd gelezen las ik een verhaal van een dame die besloten had om een professioneel pokerspeler te worden. Ze huurde voor haar opleiding the best of the best in en in de jaren die volgden begeleidden haar mentoren haar consciëntieus in haar opleiding. Tegen de tijd dat ze zich kon meten met de allerbesten, werd ze geconfronteerd met meer dan 50.000 dollar op tafel, en een zekere winst (voor de Texas Hold ’m spelers: Twee azen in de hand, 2 azen, 2 heren en een vrouw op tafel). De instructie die ze vervolgens via haar oortje kreeg was simpel:

“Fold.”

Opgeven. Passen. Een zekere winst. En deze idioot, één van haar dierbare mentoren, gaf haar de opdracht om op te geven. Om haar 50.000 dollar weg te spoelen. Om te verliezen.
U begrijpt dat er wat innerlijke struggles aan vooraf gingen, voordat ze deed wat haar gezegd werd.
En daarmee trad ze binnen in het koninkrijk der pokermeesters.
De verklaring voor deze opmerkelijke instructie was simpel: je kunt geen meester worden in wat dan ook, als je niet in staat bent om je te onttrekken aan de aap in je. De aap die zich laat verleiden door 50.000 dollar (of bordeaux-rode Toyota’s, dan wel “1 en 1 gratis”-acties). Anders gezegd: pas als je je hebt bevrijd van je winstbehoeftes en verliesafkeer, kun je boven de materie staan. En opent zich de deur naar een hoger universum.
Een vraag is nu: hoe zou u zich voelen bij het bereiken van een meesterschap zoals hierboven geschetst? Als u zich bevrijd voelt van de behoefte aan winst of verlies? Extatisch? Euforisch?  Transcedent? En wie zou u daarna zijn?

Terug naar ons hypersysteem.

Zou deze in staat zijn om ons eerst pijn te doen, ten behoeve van de extase die volgt?
Als niet, dan heb ik er weinig twijfel aan dat we ons vroeg of laat willen bevrijden van een systeem dat Homo Sapiens als eindstation ziet.
Als wel, dan zijn er nog twee mogelijkheden: of we zullen direct naar gevoelens van extase gebracht worden, en op basis van verliesalgoritmes daar niet meer kunnen worden weggehaald. De kater zou te groot zijn. En dit kennen we. Het heet ‘verslaving’, met alle gevolgen van dien. We zouden weggespoten, -gesnoven, -gerookt en -gedronken worden.
Het enige gezonde alternatief is dat we door ervaringsopbouw gebracht zouden worden naar betreffend punt. Waardoor we gevoelens van euforie en transcedentie kunnen plaatsen in een breed onderbouwd gevoelskader. Als een gevoelspiramide van Maslow: je moét eerst volledig zijn doordrongen van winst en verlies, voordat je deze kunt overwinnen. En hoger komt.

En is dat niet, euh… Life?

Ok, voordat u het gezweef gaat vinden, ter afronding, en terug met de voetjes op de vloer: volgens de schrijver zal het supersysteem op basis van een algoritmische economische wereldcontext tot de conclusie komen dat u in feite overbodig bent. “Waste” in vaktermen. U en ik zullen in de ogen van deze singulariteit niets meer opbrengen, en dat luidt dan als vanzelf het einde van de aap in. Zoals ik het nu vermoed dus vooraf gegaan door een overdosis die ons high as a kite van de aardbodem zal doen verdwijnen.

Da’s dan weer behoorlijk dystopisch, maar goed, in de hoedanigheid van de misantroop denk ik dan maar:

hè hè, eindelijk vooruitgang.