Waarom, oh waarom, houden we ons zo verschrikkelijk veel bezig met allerlei beelden die al onze emotionele toetsen bespelen, en zo gruwelijk weinig met het toetsenbord, onze emoties zelf? Waarom kopen we ons dwaas? Om ons op een bepaalde manier te voelen.
Waarom hebben we relaties, en hebben we vervolgens ladingen aan complicaties in de vorm van onbegrip? Om ons geborgen en vervolgens boos en angstig te voelen.
Waarom maken we ons druk over het klimaat, Trump en de hele sakkerse bende? Omdat we ons niet voelen zoals we ons zouden willen voelen.

Het gaat allemaal om gevoel. Maar als we elkaar vervolgens gaan bevragen om dat gevoel, dan komt er 99 van de 100 keer niet veel meer uit dan “ik voel me goed” of “ik voel me slecht”. Dat alleen is al om te janken. Dus ga er maar vanuit dat ik me bij dat idee, slecht voel.

Goed. Om een lang verhaal kort te maken: ik stel het volgende bovenstaand schema voor waar we ons de rest van ons leven aan gaan houden, waar we onze kinderen mee opvoeden en waarmee we met anderen communiceren, zodat we in ieder geval enigszins weten waar de ander het over heeft, in plaats van de een of andere gevoelsuiting waar we in het huidige land der blinden alle kanten mee op kunnen. En ik noem het, heel bescheiden, de roos van Kruip.

De roos bestaat niet uit 4, maar 9 hokken, waarbij verticaal is afgezet of je je onder, gelijk, of boven schikt aan het object waardoor je iets voelt. Dit kan ook een bedacht object zijn voor de goeie orde: ik kan een zee van emoties meemaken door me alleen maar dingen voor te stellen, dus er is geen noodzaak voor een tastbaar object. Iets bedenken is ook goed. Overigens, een kleine zijstap: Leary had blijkbaar nogal een autoriteitsissue, want de categorie “gelijk” kwam in zijn verhaal in het geheel niet voor. Raar toch?

Goed.

Verticaal zijn drie basale biologische verhoudingen te onderscheiden: iets is neutraal, een kans of een bedreiging. Er is geen andere relatie met iets anders dan dat. Technisch gesproken.

Dan is er nog een volgende complicatie: verbazing, verdriet, geluk (als in “mazzel”), afschuw en euforie (dit is, zo gelukkig zijn dat je buiten jezelf bent, en dus wel moet samenvallen met iets anders) zijn kortdurende emoties die eigenlijk alleen maar overgangen zijn naar de emoties die in de roos van Kruip een langer leven beschoren zijn. Bovengenoemde emoties zijn aanwezig op grensovergangen van en naar langduriger emoties.

Scroll naar boven, naar het schema dat je uit je hoofd mag leren, en dan volgt nog wat toelichting. En dan is het, na Paul Eckman, voor de komende 60 jaar wel weer klaar, maar zijn we mijlen opgeschoten in onze communicatie. Ik zweer het je.

In het kort: Afschuw is de emotie die we voelen als we iets niet willen weten. Het is eigenlijk een non-relatie met elk object. Het kan daarom niet lang duren: afschuw vervalt in zuivere vorm al snel in irritatie, woede of angst. Omgekeerd kan euforie ook niet lang duren: dat is een relatie met een object die we zo graag willen, dat we onszelf kwijt zijn. Euforie vervalt dus al snel in verantwoordelijkheid, vrijheid of geborgenheid.

Ook geluk (mazzel) en verdriet zijn kortdurende emoties: verdriet is de situatie dat we het verlies accepteren, en accepteren doe je niet eindeloos. Hetzelfde geldt voor geluk, maar nu accepteren we winst. Verdriet valt, indien we de acceptatie afronden, in onverschilligheid, vrede of nederigheid. Accepteren we toch niet, dan komt irritatie, woede of angst weer om de hoek kijken. Voor geluk (lees opnieuw “mazzel”) geldt hetzelfde: bij 100% acceptatie van de winst, vervallen we tot onverschilligheid, vrede of nederigheid. Maar als we die winst niet 100% accepteren (met andere woorden, de winst moet in een ander object omgezet worden) dan volgt verantwoordelijkheid, vrijheid en geborgenheid.

Als laatste wat voorbeeldjes:

• Maak jij je druk om Trump en vind je jezelf als gelijke? Woede. Maak je je eerder druk om dat handje boven de knop? Angst. Bewust van een mug om je hoofd? Irritatie.
• Sta je niet stil bij de mier of werknemer die je onder je voet plet? Onverschilligheid. Kan niemand of je niets je triggeren richting kans of bedreiging? Dat is echte boeddhistische vrede. Ben je onder de indruk van de Himalaya terwijl je aan de voet van dat ding staat? Nederigheid.
• Ben je blij met je rol als vader? Je voelt je verantwoordelijk. Ben je blij met je zelf genomen ontslag? Vrij. Ben je blij met de aai over je kop door je baas? Geborgen.

En verbazing? Ja, die komt voor als je nog niet weet of iets een bedreiging, neutraal of een kans is. Bedenk die maar als startpunt voor dit schema. In alle zuiverheid: alles, maar dan ook alles wat we ervaren, is eerst onbegrepen, en stoppen we daarna pas in een categorie. Doe deze truc maar eens: kijk met een open blik rond. Bij voldoende vertraging zul je doorkrijgen dat je alles wat je al honderdduizend keer gezien hebt, steeds opnieuw, in een fractie van een seconde, opnieuw moet categoriseren. Het is het summum van de uitspraak “vooruit leven, achteruit begrijpen”. Anders gezegd: alles begint telkens weer met verbazing. En dat, dames en heren, zouden we ons wat meer moeten beseffen.

Goed: van 6 naar 14 basisemoties in iets meer dan een A4tje. En eerlijk gezegd: ik vind het ook eerlijker zo. Het is te treurig voor woorden dat we al 60 jaar opgescheept zitten met het idee dat een mens 4 negatieve basisemoties heeft, en maar 1 à 2 positieve. En maar proberen de wereld blijer te maken.

Zo is het in ieder geval een eerlijke strijd.